नेपाल-अष्ट्रेलिया सम्बन्धका आयाम : चुनौती र अवसर

✍️ डिएन घिसिङ

नेपाल र समुद्रले घेरेको अष्ट्रेलियाबीच कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएको छ दशक बितिसकेको छ । यी दुई राष्ट्रबीच सांस्कृतिक र व्यापारिक आदानप्रदानमा महत्वपूर्ण प्रगति भएको छ । द्विपक्षीय सम्बन्धको कूटनीतिक विस्तारले देशहरूको पहिचानलाई मात्र फराकिलो बनाएको छैन, तर तिनका जिम्मेवारी पनि बढाएको छ । संयुक्त राष्ट्र संघले आफ्ना सदस्य राष्ट्रहरूसँग द्विपक्षीय सम्बन्ध स्थापना गर्ने नीति अपनाएको छ । यस सन्दर्भमा, यी दुई देशबीचको सम्बन्धको इतिहास एक शताब्दीभन्दा पुरानो छ ।

१९४० को दशकमा फर्कँदा, नेपाल र अष्ट्रेलियाबीचको कूटनीतिक सम्बन्ध उच्चस्तरीय सरकारी भ्रमण र सहयोग आदानप्रदानद्वारा महत्वपूर्ण देखिएको थियो । यो सम्बन्धको सुरुवात एक ठूलो उपलब्धिको रूपमा लिन सकिन्छ । १९१५ मा, पहिलो विश्वयुद्धका बेला, ब्रिटिश सेनाका गोर्खा सैनिकहरूले टर्कीको गालीपोलीमा अष्ट्रेलिया र न्युजिल्याण्डको समर्थनमा लडे । त्यसयता, यी दुई देशबीचको आपसी सम्बन्ध विशेष महत्वको रहँदै आएको छ । अष्ट्रेलियाले गालिपोली युद्धको सम्झनामा देशभर आयोजित परेडमा गोर्खा सैनिकहरूको सहभागितालाई विशेष महत्व दिएको छ । द्विपक्षीय कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना भएको ६४ वर्षमा, दुबै देशबाट मन्त्रिस्तरीय भ्रमणबाहेक, प्रधानमन्त्रीस्तरीय कुनै औपचारिक भ्रमण भएको छैन ।

दुबै राष्ट्रहरूले आर्थिक र सामाजिक सुधारका मार्ग निर्देशित गर्दै आएका छन् । यी दुई देशका नागरिकबीचको अन्तक्र्रिया, साथै सांस्कृतिक र पर्यावरणीय आकर्षण स्पष्ट देखिन्छ । नेपालको र अष्ट्रेलियाको आधुनिक राजनीतिक मोडलमा समानता रहे पनि, दुबै देशले आफ्ना सामाजिक र आर्थिक परिस्थितिको सन्तुलनमा चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका छन् । तुलनात्मक रूपमा, अष्ट्रेलिया आधुनिक विकासको क्षेत्रमा अगाडि छ । नीतिगत सुधारमात्र नभई, व्यावहारिक रूपमा पनि अष्ट्रेलिया विश्वव्यापी आर्थिक पहुँचको दृष्टिले अगाडि रहेको छ ।

मुख्यतः दुबै राष्ट्रहरूले आर्थिक र सामाजिक सुधारका मार्ग निर्देशित गर्दै आएका छन् । यी दुई देशका नागरिकबीचको अन्तक्र्रिया, साथै सांस्कृतिक र पर्यावरणीय आकर्षण स्पष्ट देखिन्छ । नेपालको र अष्ट्रेलियाको आधुनिक राजनीतिक मोडलमा समानता रहे पनि, दुबै देशले आफ्ना सामाजिक र आर्थिक परिस्थितिको सन्तुलनमा चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका छन् । तुलनात्मक रूपमा, अष्ट्रेलिया आधुनिक विकासको क्षेत्रमा अगाडि छ । नीतिगत सुधारमात्र नभई, व्यावहारिक रूपमा पनि अष्ट्रेलिया विश्वव्यापी आर्थिक पहुँचको दृष्टिले अगाडि रहेको छ ।

ब्रिटिश उपनिवेशसँग सम्बन्धित सांस्कृतिक परिवर्तनले अष्ट्रेलियालाई अंग्रेजी भाषा अपनाउन प्रेरित गर्‍यो । १७औं शताब्दीको अन्त्यतिर, जब इंग्ल्याण्डले अष्ट्रेलियालाई नियन्त्रणमा लिए, यसले भाषा, कानुन, शिक्षा, र संस्कृतिमा समानता ल्यायो । जनसंख्याको दृष्टिकोणले नेपाल र अष्ट्रेलियाबीच केही फरक छ ।

भौगोलिक रूपमा, नेपाल तीन भागमा विभाजित छ : हिमाल, पहाड, र तराई । क्षेत्रफलको आधारमा नेपाल विश्वमा ९३औं स्थानमा छ भने अष्ट्रेलिया छैटौं ठूलो देश हो । अष्ट्रेलिया, सबैभन्दा सानो महाद्वीप, जैविक र भौगोलिक रूपमा विविध क्षेत्रहरू समेटेको सुन्दर देश हो । नेपाल र अष्ट्रेलियाबीच औपचारिक कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना हुनु अघि, १९५४ देखि अष्ट्रेलियाले कोलम्बो योजनाअन्तर्गत नेपाली विद्यार्थीहरूलाई छात्रवृत्ति प्रदान गर्दै आएको छ । कृषि, पशुपालन, वन, परराष्ट्र सेवा, चिकित्सा, इन्जिनियरिङ, उड्डयन, र रेडियो प्रसारणलगायत क्षेत्रहरूमा छात्रवृत्ति प्रदान गरिंदै आएको छ ।

अष्ट्रेलिया अहिले बहुसांस्कृतिक सभ्यताको केन्द्र हो । आप्रवासन नीतिहरूले सामुदायिक स्तरमा महत्वपूर्ण परिवर्तन ल्याएको छ । अष्ट्रेलियामा नेपालीहरूको उल्लेखनीय उपस्थिति छ, जसले नेपाल र अष्ट्रेलियाबीचको सांस्कृतिक सम्बन्धलाई विशेष महत्वपूर्ण बनाएको छ । अष्ट्रेलियाले नेपाललाई प्राकृतिक प्रकोपका बेला सहायता पुर्‍याएको छ, र यसैगरी, नेपालले अष्ट्रेलियामा आपत्कालका बेला सद्भाव देखाएको छ ।

अष्ट्रेलियामा नेपाली विद्यार्थीको आकर्षण
नेपालका विद्यार्थीहरू उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि अष्ट्रेलियामा जाने क्रम तीव्र छ । यसले अष्ट्रेलियालाई अध्ययनका लागि प्रमुख गन्तव्य बनाएको छ । उदार आप्रवासन नीतिले अष्ट्रेलियालाई नेपालीहरूका लागि आकर्षक ठाउँ बनाएको छ । हालको अवस्थामा, धेरै नेपाली विद्यार्थी उच्च शिक्षाका लागि अष्ट्रेलिया गइरहेका छन्, जसले यसलाई अध्ययनको प्राथमिक गन्तव्य बनाएको छ । उदार आप्रवासन नीतिहरूका कारण अष्ट्रेलिया नेपालीहरूका लागि आकर्षक स्थान बनेको छ, जहाँ सानो जनसंख्या भएको विशाल देशमा धेरै अवसर उपलब्ध छन् । चीन र भारतपछि, नेपाल अष्ट्रेलियामा अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थी पठाउने तेस्रो ठूलो देश हो । साथै, विद्यार्थी भिसासँग सम्बन्धित निर्भर भिसाले आम्दानीको मार्ग खोल्छ र राम्रो जीवनस्तरको चाहनाले धेरै नेपालीलाई अष्ट्रेलियामा बसोवास गर्न प्रेरित गरेको छ, जसले प्रत्यक्ष रूपमा नेपालको विप्रेषण सेवामा असर पुर्‍याउँछ ।

समन्वयात्मक भाषा
अष्ट्रेलियामा शैक्षिक सुरुवाती चरणमा भाषा माध्यममा महत्वपूर्ण परिवर्तन देखिन्छ । अष्ट्रेलिया ब्रिटिश अंग्रेजीमा आधारित छ, जसमा धेरैजसो शब्दावली भाषाहरूबीच समान देखिन्छ । यद्यपि, शैक्षिक सत्रको दौरान, अंग्रेजी ज्ञानको मोडालिटी र परिवारभित्र विभिन्न भाषाको अन्तक्र्रियाले समुदायस्तरमा प्रस्तुत हुने शब्दहरूको चयनलाई प्रभाव पार्छ । अष्ट्रेलिया बहु-राष्ट्रिय भाषिक सभ्यताको केन्द्र भएकाले यस दृष्टिकोणलाई पछ्याउन सजिलो हुन्छ ।

ADVERTISEMENT

वाणिज्य साझेदारी
आधुनिक कृषि र पशुपालन अभ्यासहरूले यी दुई देशबीच सहकार्यका लागि महत्वपूर्ण अवसरहरू प्रस्तुत गर्दछ । अष्ट्रेलियालाई हरेक वर्ष हजारौं कृषि कामदारहरूको आवश्यकता पर्छ र नेपालले यो क्षेत्रमा श्रम आपूर्ति गरेर आर्थिक लाभ उठाउन सक्छ । अष्ट्रेलियामा नेपाली हस्तकला प्रबद्र्धनले केवल आर्थिक लाभमात्र होइन, सांस्कृतिक पहिचानलाई पनि सुदृढ गर्न सक्छ । यसका लागि ठोस योजना, सरकारी सहयोग र व्यवसायिक साझेदारी आवश्यक छ । हस्तकलाको प्रबद्र्धनले नेपाल र अष्ट्रेलियाबीचको सम्बन्धलाई अझ सुदृढ बनाउँदै दुवै देशलाई पारस्परिक फाइदा पुर्‍याउन सक्छ ।

बगिनी शहर सम्बन्ध
नेपाल र अष्ट्रेलियाबीच अन्तर्राष्ट्रिय बहिनी शहर सम्बन्ध स्थापना गरेर सांस्कृतिक आदानप्रदान, आर्थिक सहयोग र पारस्परिक समझदारी प्रवद्र्धन गर्न सकिन्छ । यी साझेदारीले दुई देशबीचको सम्बन्धलाई बलियो बनाउँदै विभिन्न क्षेत्रमा सहकार्यलाई प्रवद्र्धन गर्छ ।

भौगोलिक रूपमा, नेपाल तीन भागमा विभाजित छ : हिमाल, पहाड, र तराई । क्षेत्रफलको आधारमा नेपाल विश्वमा ९३औं स्थानमा छ भने अष्ट्रेलिया छैटौं ठूलो देश हो । अष्ट्रेलिया, सबैभन्दा सानो महाद्वीप, जैविक र भौगोलिक रूपमा विविध क्षेत्र समेटेको सुन्दर देश हो । नेपाल र अष्ट्रेलियाबीच औपचारिक कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना हुनुअघि, १९५४ देखि अष्ट्रेलियाले कोलम्बो योजनाअन्तर्गत नेपाली विद्यार्थीहरूलाई छात्रवृत्ति प्रदान गर्दै आएको छ ।

पर्यटन प्रबद्र्धन
नेपाल अष्ट्रेलियन पर्यटकहरूको लागि रोमाञ्चक गन्तव्य हो, जसले प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक सम्पदा र साहसिक गतिविधिको विविधता प्रदान गर्दछ । अष्ट्रेलियन पर्यटकहरूले नेपालका विभिन्न पर्यटकीय गन्तव्य भ्रमण गर्न मन पराउँछन्, जसले उनीहरूलाई विशिष्ट अनुभव प्रदान गर्दछ । नेपालको पर्यटन क्षेत्र साहसिक यात्रा, संस्कृति र प्रकृतिका हिसाबले अष्ट्रेलियन पर्यटकका लागि प्रमुख आकर्षण हो, जसले दुई देशबीचको सम्बन्धलाई बलियो बनाउन मद्दत गर्दछ ।

नेपालमा विदेशी लगानीका अवसर
नेपाल र अष्ट्रेलियाबीच विभिन्न क्षेत्रमा आर्थिक र प्राविधिक साझेदारीका लागि ठूलो सम्भावना छ । यी क्षेत्रहरूले अष्ट्रेलियन लगानीकर्ताका लागि विशेष अवसर प्रदान गर्छन् : कृषि र खाद्य उत्पादन : अष्ट्रेलिया कृषि प्रविधिमा विशेषज्ञ छ र नेपालमा उन्नत कृषि, सिँचाइ प्रविधि र जैविक कृषि क्षेत्रमा लगानी गर्न सकिन्छ ।

ऊर्जा क्षेत्र : नेपालसँग जलविद्युतका लागि ठूलो सम्भावना छ । अष्ट्रेलियन लगानीकर्ताले साना र ठूला जलविद्युत परियोजनामा साथै सौर्य ऊर्जा, पवन ऊर्जा र जैव ऊर्जा जस्ता नवीकरणीय ऊर्जामा लगानी गर्न सक्छन् ।

पर्यटन र आतिथ्य क्षेत्र : अष्ट्रेलियन लगानीकर्ताले होटल, रिसोर्ट र यात्रा एजेन्सी जस्ता पर्यटन पूर्वाधारका साथै साहसिक खेलकुद र इको-पर्यटन प्रवद्र्धनमा लगानी गर्न सक्छन् ।

शिक्षा : अष्ट्रेलियन विश्वविद्यालय र नेपाली शैक्षिक संस्थानबीच सहकार्य गरेर संयुक्त कार्यक्रम सञ्चालन गर्न सकिन्छ । प्राविधिक शिक्षा र व्यावसायिक तालिम पनि लगानीका क्षेत्र हुन सक्छन् ।

श्रम आपूर्ति र व्यवस्थापन
अष्ट्रेलियामा कृषि, स्वास्थ्य सेवा, निर्माण, र आतिथ्य क्षेत्रहरूमा दक्ष कामदारको ठूलो माग छ । नेपालले यी क्षेत्रमा श्रम आपूर्ति गर्न सक्छ, विशेषगरी भाषा र प्राविधिक सीपमा तालिम दिई अष्ट्रेलियाली मापदण्डहरूको पालना सुनिश्चित गरेर । संभावित सहकार्यका क्षेत्र सुधार गरेर, दुबै राष्ट्रले पारस्परिक लाभ हासिल गर्दै, आर्थिक, सांस्कृतिक र कूटनीतिक सम्बन्धलाई अझ बलियो बनाउन सक्छन् । (लेखक अष्ट्रेलिया-नेपाल सामाजिक क्षेत्रमा क्रियाशील हुनुहुन्छ ।)